2023_GR_00624 - Algemeen bestuur - kerkfabrieken - kerkenbeleidsplan - goedkeuring.

De voorgeschiedenis

Op 24 juni 2011 hechtte de Vlaamse Regering haar goedkeuring aan de conceptnota “Een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk” van de toenmalig Vlaams minister voor Binnenlands Bestuur en Onroerend Erfgoed Geert Bourgeois waarin een aantal concrete beleidsadviezen en beleidsopties met betrekking tot het beheer en de (re)valorisatie van de parochiekerken werden geformuleerd. In deze nota richtte de minister een uitnodiging aan de kerkgemeenschap om, in dialoog met de lokale besturen, na te gaan op welke wijze en in welke mate in de toekomst gebruik zal gemaakt worden van het kerkenbestand in Vlaanderen.

Subsidies voor restauraties van kerken zouden afhankelijk worden gemaakt van het bestaan van een strategische visie op gemeentelijk niveau en de plaats hierin van het kerkgebouw.

Deze conceptnota werd via een omzendbrief d.d. september 2011 aan de colleges van burgemeester en schepenen,  de kerkfabrieken en de centrale kerkbesturen overgemaakt met de vraag een langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken in elke gemeente uit te werken.

Op 12 maart 2012 richtte bisschop De Kesel een brief aan alle gemeenten met in bijlage het “stappenplan voor de kerkfabrieken” over de toekomst van de parochiekerken. Met dit stappenplan werd het initiatief voor de langetermijnvisie verlegd naar het kerkelijk kader.

Bedoeling was om eerst de pastorale hervorming uit te tekenen en dan vanuit de nieuw gevormde pastorale eenheden (samenwerking parochies en dus verruimde geloofsgemeenschappen) betere keuzes te kunnen maken omtrent het gebruik van de kerken.

Naar aanleiding van de wijziging van het Onroerenderfgoeddecreet op 15 juli 2016 werd een definitie van een kerkenbeleidsplan opgenomen in het Decreet. Bovendien werd een overgangsperiode ingevoerd waarbij een actueel kerkenplan uiterlijk 30 september 2017 moest zijn ingediend, zo niet worden subsidieaanvragen op basis van de vroegere wetgeving geschrapt. De diverse kerkfabrieken hebben de nodige inspanningen gedaan om de tekst van hun kerkenbeleidsplan af te stemmen op de nieuwe richtlijnen en vereisten.

Dit kerkenbeleidsplan werd door de gemeenteraad goedgekeurd in zitting van 12 september 2017.

Concrete aanleiding voor nieuw kerkenbeleidsplan

In het Brugs Beleidsprogramma staat onder punt 280: we maken voor het hele grondgebied een kerkenbeleidsplan op. Voor kerken en andere religieuze gebouwen die onttrokken worden aan de eredienst zoeken we samen met de eigenaars naar een zinvolle bestemming.

Hierbij dient te worden opgemerkt dat het kerkenbeleidsplan enkel betrekking heeft op de kerkgebouwen, dwz de parochiekerken die dienst doen voor de erkende erediensten. Andere religieuze gebouwen zoals abdijen en kloosters vallen volledig buiten de scope van het kerkenbeleidsplan.

Ook vanuit de Vlaamse overheid vraagt men aan de kerkbesturen en de lokale besturen om in het kader van het meerjarenplan een strategische visie te ontwikkelen over het lokaal kerkenbestand van de steden en gemeenten. Bij de opmaak van de volgende meerjarenplannen (2026-2031) zullen de gemeenten bovendien verplicht worden om zo'n kerkenbeleidsplan te hebben. Het nadenken over de toekomst van parochiekerken zal bijgevolg noodzakelijk zijn voor de kerkbesturen en de lokale besturen.

De Vlaamse bisschoppen onderschrijven het belang om de toekomst te verkennen van de bijna 1800 parochiekerken die Vlaanderen telt. Wanneer voor een bepaalde kerk een nieuwe toekomst gezocht moet worden, vragen de bisschoppen dat dit zorgvuldig gebeurt. In hun visienota ‘Betekenis en Toekomst van het Kerkgebouw’ (2020) benadrukken de bisschoppen de waarde en het unieke belang van de kerkgebouwen voor de samenleving.

De stad Brugge beschikt op haar grondgebied over ca. 30 kerkgebouwen die gebruikt worden als parochiekerk voor erkende erediensten, waaronder 2 hulpkerken, bestemd voor de eredienst.

Rekening houdend met het verlaagde aantal kerkgangers, het mindere gebruik van de gebouwen en de hoge restauratie- en onderhoudskosten is het van essentieel belang om de huidige visie die dateert van 2017 te herdenken. De stad wil namelijk, ook gelet op eigen budgettaire krapte, de beschikbare middelen voor het onderhoud van kerken doelmatig, gericht en als een goed huisvader inzetten.

De opdracht voor de opmaak van het kerkenbeleidsplan werd gegund aan de tijdelijke vereniging Parcum, Kapittel en TC Plus. De opdracht is officieel gestart op 1 september 2022.

Werkwijze voor de opmaak van het kerkenbeleidsplan

In een eerste fase bezocht het projectteam alle kerkgebouwen, om zo een onderbouwde analyse van de kerkgebouwen te kunnen neerschijven waar zowel de identificatie, beschrijving en situering in de omgeving, als het actueel gebruik en functie van elk kerkgebouw aan bod komt.

Voor elk kerkgebouw werd een kerkenfiche opgemaakt die per pastorale eenheid werd besproken in een werkgroep en uiteindelijk gezamenlijk werden voorgelegd aan de stuurgroep.

De kerkfabrieken maakten binnen de visie van de pastorale eenheid een beslissing voor het toekomstig gebruik en de toekomstige functie van het kerkgebouw. Daarbij hadden ze de keuze tussen:

1. valorisatie: met respect voor het normale gebruik van de parochiekerk (erediensten), wordt ruimte voorzien voor een occasioneel en passend gebruik van het kerkgebouw voor andere activiteiten zoals kunsthistorische rondleidingen, concerten, voordrachten, ...

2. medegebruik: hiermee wordt het kerkgebouw ter beschikking gesteld voor religieuze activiteiten van andere katholieke of christelijke geloofsgemeenschappen.

3. Nevenbestemming: de parochiekerk wordt nog steeds gebruikt voor de erediensten, maar er wordt op een meer structurele wijze andere activiteiten toegelaten. Dit kan nevenbestemming zijn in de tijd: het kerkgebouw wordt buiten de uren van de erediensten op regelmatige, structurele wijze gebruikt door derden voor andere activiteiten. Dit kan eveneens gaan om nevenbestemming in de ruimte: het kerkgebouw wordt nog gebruikt voor de erediensten maar in een kleinere ruimte waarbij het overige deel van het gebouw een andere bestemming krijgt.

4. Herbestemming: in dit geval komt het kerkgebouw niet meer in aanmerking voor religieuze activiteiten en wordt dus aan de eredienst onttrokken waarna het gebouw een nieuwe functie kan krijgen.

Er dient te worden op gewezen dat lopende de opmaak van het kerkenbeleidsplan er reeds enkele individuele processen liepen inzake de toekomst van sommige kerkgebouwen.

Zo had de pastorale eenheid Emmaüs reeds een toekomstvisie uitgewerkt voor de kerken gelegen op het grondgebied Sint-Michiels en Sint-Andries. Ondertussen zijn de kerken Sint-Godelieve en Sint-Willibrord onttrokken aan de eredienst. Het kerkgebouw Sint-Willibrord werd verkocht aan de VZW Sint-Lodewijk met het oog op de realisatie van een polyvalente zaal en van klaslokalen. Het kerkgebouw Sint-Godelieve wordt verkocht aan de stad Brugge met het oog op de realisatie van een sociaal/educatieve en sportieve eindebestemming.

Ook het kerkgebouw Sint-Christoffel werd ondertussen onttrokken aan de eredienst en werd verkocht aan de VZW Koptisch Orthodoxe Kerk van Brugge met het oog op het gebruik voor hun eredienst.

Daarnaast zijn er nog twee kerken waarvan de onttrekking loopt of nog in aanvraag zit. Het gaat om de hulpkerk Sint-Paulus (procedure bijna afgerond) en de hulpkerk Stella Maris (procedure gestart met het oog op de verkoop aan de Roemeens-Orthodoxe kerk).

Resultaat: het kerkenbeleidsplan

De volgende kerkgebouwen blijven nog bestemd voor de eredienst (al of niet met valorisatie, medegebruik of nevenbestemming).

Sint-Kruis (pastorale eenheid Marta en Maria): 

H. Kruisverheffing (eigendom stad): valorisatie.

Thomas van Kantelberg (eigendom stad): valorisatie en nevenbestemming in de tijd.

Assebroek (pastorale eenheid Sint-Trudo):

OLV Ten Hemel Opgenomen (beter gekend als Assumpta) (eigendom KF): valorisatie.

OLV Onbevlekt Ontvangen (ver Assebroek) (eigendom stad): valorisatie.

Sint-Katarina (eigendom KF): valorisatie, medegebruik en nevenbestemming.

H. Hart en Philippus (Steenbrugge) (eigendom Sint-Pietersabdij): valorisatie en nevenbestemming in de tijd (in samenspraak met de eigenaar).

Sint-Andries en Sint-Michiels (pastorale eenheid Emmaüs)

Sint-Andries (eigendom stad): mogelijks herbestemming (binnen het project nieuwe kerk Emmaüs).

H. Michiel (eigendom KF): mogelijks herbestemming (binnen het project nieuwe kerk Emmaüs).

Sint-Baafs (eigendom KF): mogelijks herbestemming (binnen het project nieuwe kerk Emmaüs).

Binnenstad, Christus Koning en Sint-Pieters (pastorale eenheid Sint-Donatianus)

Sint-Anna (eigendom stad): valorisatie.

Sint-Gillis (eigendom stad): valorisatie.

Sint-Jacob de meerdere (eigendom stad): valorisatie.

OLV (eigendom KF): valorisatie en nevenbestemming in de ruimte.

Walburga (eigendom stad): valorisatie en nevenbestemming in de tijd.

H. Magdalena (eigendom KF): valorisatie en nevenbestemming in de tijd.

Christus Koning (eigendom stad): valorisatie en medegebruik.

Sint-Pieters (eigendom stad): valorisatie.

Noord (pastorale eenheid Effeta):

OLV Bezoeking (Lissewege) (eigendom KF): valorisatie.

Sint-Donaas (Zeebrugge) (eigendom stad): valorisatie en nevenbestemming in de tijd.

Sint-Leo De Grote (Zwankendamme) (eigendom stad): valorisatie en nevenbestemming in de tijd.

Sint-Niklaas (Koolkerke) (eigendom stad): valorisatie en nevenbestemming in de tijd.

Sint-Pieters in de Banden (Dudzele) (eigendom KF): valorisatie.

Sint-Jozef (eigendom stad): valorisatie.

Andere:

Protestantse en Anglikaanse kerk 't Keerske: medegebruik.

Protestantse kerk De Kruispoort: medegebruik.

De volgende stappen

Op basis van de keuzes die de kerkfabrieken hebben gemaakt inzake de toekomst van hun kerk, werden zes kerken weerhouden waarvoor een participatietraject wordt gehouden in het voorjaar 2024. Deze participatietrajecten dienen om via co-creatie met de burgers, buurtbewoners en stakeholders, de gekozen toekomstvisie meer inhoud en vorm te geven.

Het gaat over volgende 6 kerken waar we participatie zullen organiseren:

• Sint-Leo de Grote;
• Sint-Walburga;
• Sint-Niklaas;
• Sint-Katarina;
• Heilig Hart;
• Sint-Godelieve (reeds onttrokken aan de eredienst).

Het is namelijk de bedoeling te komen tot een gedragen en duurzaam toekomstbeeld. Alle kerken onderwerpen aan een participatief onderzoek is niet haalbaar en ook niet nodig. Vijf van de zes kerken die weerhouden zijn, hebben gekozen voor een nevenbestemming en zijn bereid om daarover na te denken in samenspraak met de burgers die zich verbonden voelen met het gebouw.

Voor Sint-Godelieve heeft de stad het gebouw overgenomen met het oog op de realisatie van een sociaal/educatieve en sportieve eindebestemming. Om dit concreet invulling te geven, is het interessant om de bevolking hierbij te betrekken.

De resultaten van het participatietraject zullen opnieuw worden voorgelegd aan het bestuur.